Guðrún Oddsdóttir
Einhverfa og leikskóli

Einhverfa

Einhverfa (infantile autism) er gagntæk (pervasive) þroskaröskun sem kemur snemma í ljós og einkennist af erfiðleikum í félagslegum samskiptum.

Þrenns konar félagsleg truflun er talin einkenna einhverfa, en stigsmunur er á því hversu sterkt einkennin koma fram hjá einstaklingum:

Félagstengsl
Einkennin geta verið allt frá því að hafa félagsleg samskipti en skorta fínskilning á samskiptareglum yfir í algert afskiptaleysi og að vera sama um aðra.
Félagsleg tjáskipti
Frá því að tala mikið en þó án þess að taka tillit til viðbragða hlustanda og án þess að taka þátt í gagnkvæmum tjáskiptum. Ef um mjög alvarlega einhverfu er að ræða verður ekki vart neinnar löngunar til tjáskipta.
Félagslegur skilningur og ímyndunarafl
Allt frá því að skynja að eitthvað gerist í hugum annarra, en skorta tækni til að finna út hvað það sé yfir í að félagshermunar- og ímyndunarleik vanti alveg.

Í sambandi við þetta síðasta atriði má benda á að því hefur verið haldið fram að einhverfa skorti hæfnina til að skilja að aðrir hugsi og komast að því hverjar hugsanir þeirra séu (theory of mind). Út frá þessari kenningu má skýra flest alla hegðun einhverfra, en heimsmynd þeirra og hegðun virðist byggjast upp á að þeir lifa í eigin heimi með aðeins sínum eigin vilja og hugsun. Sem dæmi má nefna að einhverf börn læra mörg ekki að benda á það sem þau vilja fá, (að benda felur í sér þá hugsun að aðrir skilji tilvísun þá sem bending felur í sér) en nota það að leiða fólk til að fá vilja sinn d. nota hendur fullorðins (tæki) til að opna nammipoka.

Greiningarviðmið DSM-IV fyrir einhverfu.

Til að einhverfa sé greind þarf a.m.k. eitt atriði úr hlutum A, B og C að eiga við að auki þurfa a.m.k. sex atriði samtals að vera viðeigandi. Ef um færri atriði er að ræða er gagntæk þroskatruflun, ekki frekar tilgreind (PDD,NOS) greind.

A. Eigindlegar truflanir í gagnkvæmum félagslegum samskiptum:

  1. Mikil truflun í óyrtri hegðun s.s. augnsambandi, svipbrigðum og líkamsbeitingu.
  2. Skortur á sambandi við jafningja sem hæfa myndi þroska barnsins.
  3. Skortur á sjálfsprottnu atferli sem miðar að því að deila gleði, áhuga eða ávinningi.
  4. Skortur á félagstilfinningalegri gagnkvæmni.

B. Eigindlegar truflanir á tjáskiptum:

  1. Töf eða alger vöntun á þroskun tals (ekki reynt að bæta upp með látbragði eða öðru þess háttar).
  2. Mikil hefting í þeirri hæfni að hefja eða viðhalda samræðum við aðra þrátt fyrir nægt tal.
  3. Fastmótuð en yfirborðsleg (stereótýpísk), eða sérviskuleg málnotkun.
  4. Skortur á fjölbreytilegum ímyndunar- og félagshermileikjum, sem hæfa þroska barnsins.

C. Afmörkuð, endurtekin og stereótýpísk hegðun, áhugi eða atferli.

  1. Gagntekin af einu eða fleirum stereótýpískum áhugasviðum, sem eru annaðhvort óvenjuleg í sjálfum sér eða að áhugi er óvenju mikill.
  2. Þráhyggjukennd fastheldni við venjur eða ritúöl sem hafa engan hagnýtan tilgang.
  3. Stereótýpískar og endurteknar hreyfingar (t.d. veifa eða sveigja fingur/hendur eða jafnvel flóknar hreyfingar með öllum líkamanum).
  4. Þrálát fastheldni við hluti eða hluta þeirra.

Óeðlilegur eða skertur þroski fyrir þriggja ára aldur sem lýsi sér með töfum eða óeðlilegri virkni á a.m.k. einu eftirfarandi sviða: 1. félagslegum samskiptum, 2. notkun tals í félagslegri tjáningu, eða 3. táknrænum- eða ímyndunarleik.

Tíðni einhverfu

Þegar litið er á gagntækar þroskatruflanir sem vídd má telja að allt að eitt af hverjum 650-1000 börnum hafi þessar hamlanir. Ef einungis er litið til klassískra einhverfutilfella fellur tíðnin í 4-5 af hverjum 10.000.

Einhverfa og skyldar truflanir eru 4-5 sinnum algengari hjá drengjum en stúlkum.

©1996