Þegar gera á marga samanburði til þess að vita hvort munur er á meðaltölum er hægt að gera annaðhvort fyrirframsamanburð eða eftirásamanburð.

Fyrirframsamanburður eða planaður samanburður á sér stað þegar ákveðið er áður en búið er að skoða eða jafnvel safna gögnunum hvað á að bera saman. Þetta er því samanburður sem á sér einhvern kenningarlegan bakgrunn þar sem hægt er að gera sér í hugarlund áður en úrvinnsla gagna er gerð hvar munurinn á meðaltölunum liggur og það prófað beint.

Dæmi um fyrirframsamanburð er þegar lagt er upp í gagnaöflun með það í huga að athuga hvort það sé munur á hæð karla og kvenna og tilgáta er sett upp fyrirfram þess efnis að karlar séu stærri en konur.

Eftirásamanburður er samanburður sem er gerður eftir að gögnum hefur verið safnað og þau skoðuð. Þessi samanburður byggir ekki á kenningarlegum grunni heldur er ákveðið eftir að úrvinnsla gagna hefur átt sér stað og gögnin hafa verið skoðuð vandlega hvort áhugavert væri að skoða eitthvað betur. Hægt er að segja að með eftirásamanurði er verið að leita að einhverjum muni á meðaltölum í gögnunum án þess að verið sé að leita að einhverju sérstöku.

Dæmi um eftirásamanburð er þegar F próf gefur til kynna það sé einhvers staðar munur á meðaltölum lífsánægju þeirra sem reykja, reykja ekki eða reykja spari og í framhaldinu er eftirápróf keyrt til þess að sjá hvar þessi munur liggur.

© 2003 Margrét Aðalheiður Hauksdóttir